حسّان بن ثابت نام‌آشناترین شاعر مسلمان در صدر اسلام است که نوع حضور او در جنگ‌ها قابل توجه است. او از جهت روحیات شخصی توان حضور در عرصه‌های نبرد را نداشت و در هیچ جنگی همراه رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) شرکت نکرد. منابع تاریخی از حسّان به‌عنوان فردی «جَبّان» یاد می‌کنند که همواره ترس بر او غالب بوده است.(۱)
گرچه او سعی داشت با پوشاندن این ضعف، تصویر دیگری از خود نشان دهد. او با خضاب کردن چانه و شارب خود، ظاهرش را شبیه شیری نشان می‌داد که از کاسۀ خون، نوشیده است(۲) یا در اشعارش به دلاوری‌هایی از خود اشاره می‌کرد که تنها ساخته و پرداخته ذهن خیال‌انگیز او بود.(۳)
گرچه حسّان در جنگ‌ها حضور فیزیکی نداشت اما حضور هنری او برای دوست و دشمن محسوس بود و در صحنه‌های نبرد عرض اندام می‌کرد. اشعار او و دیگر شاعران، پیش‌قراول سپاه اسلام بود که با حضور در خط مقدم یا حتی پیش از آغاز جنگ، ضربات مهلکی را از نظر روحی بر سپاه شرک وارد می‌ساخت. حضور ادبی مستمر در جنگ‌ها و وقایع مهم، مورخین را مجاب کرده است تا او را یکی از سه «شاعر الرسول» بلکه سرآمد آن‌ها بدانند.
شواهد نشان می‌دهد همین عملکرد از نظر رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز قابل قبول بود. حضرت در موقعیت‌های متعدد و با بیانات مشابه خطاب به شعرا می‌فرمودند: «اُهجُهُم فَوَ الّذی نَفسی بِيَدِهِ لَهُوَ اَشَدُّ عَلَيهِم مِنَ النَّبلِ؛ آن‌ها را هجو کن، قسم به کسی که جانم در دست او است این کار برای آن‌ها از ضرب تیر سخت‌تر است.»(۴)
گویا بیش از آن‌که حضرت از شعرا توقع حضور در میدان رزم را داشته باشند، انتظار داشتند تا با سرودن اشعار روحیه‌بخش روحیه مجاهدان را حفظ کرده و با در دست گرفتن کنترل روانی جنگ، مجاهدان را برای حمله به دشمن تهییج کنند. کاری که حسّان به خوبی از عهده آن برآمده بود.
اهمیت این موضوع تا حدی است که رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به حسّان فرمودند: «اُهجُهُم و روحُ القُدُسُ مَعَكَ»(۵) تعبیری که از همراهی روح القدس با شاعر پرده برمی‌‌دارد. هرچه شاعر بتواند در جنگ وظیفه‌ای که به او واگذار شده است را درست انجام دهد به چنین جایگاهی نزدیک خواهد شد و عملکرد او مورد رضایت الهی خواهد بود ان‌شاءالله.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱. استيعاب، ج۱، ص۳۴۸؛ الشعر و الشعرا، ج۱، ص۲۹۶.
۲. اغانی، ج۴، ص۳۵۳.
۳. اغانی، ج۴، ص۳۷۳.
۴. الغدیر، ج۲، ص۷؛ استيعاب، ج۱، ص۳۴۵.
۵. استيعاب، ج۱، ص۳۴۵.