حکیم حاج ملا هادی سبزواری متخلص به «اسرار» از بزرگترین فلاسفه و حکمای اسلامی است که در نیمهی دوم سدهی سیزدهم هجری میزیسته. علامه محمدعلی مدرس در ریحانةالادب مینگارد:
«… صدرالمتألّهین اسلام، قُدوهی متبحّرین در حکمت و کلام، در احاطهی حقایق حکمت بینظیر و در استکشاف اسرار و دقایق فلسفه بی بدیل بود. اگر افلاطون عصرش بخوانیم روا و اگر ارسطوی دهرش بگوییم به جاست. وی در عهد ناصرالدین شاه قاجار (مقتول در سال 1313 هـ.ق) چنان بود که ملاصدرا در زمان شاه عباس کبیر (متوفی 1038 هـ.ق). در فنون شعری نیز ماهر بود، خود را متخلص به «اسرار» مینمود».
این حکیم بزرگوار در خردسالی به فراگیری صرف و نحو زبان عربی پرداخت و پس از درگذشت پدرش، عمه زادهی او حاج ملا حسین سبزواری آن کودک ده ساله را با خود به مشهد مقدس برد و حدود ده سال به او اصول و فقه و علوم نقلی را درس داد. در حدود بیست سالگی برای تکمیل معلومات خود به اصفهان رفت و هشت سال در آن شهر، در حوزهی درس ملا اسماعیل اصفهانی و ملا علی نوری به تحصیل فلسفهی اسلامی پرداخت و اساس حکمت اشراق را به لحاظ علمی در اندیشهی خود محکم ساخت. سپس به مشهد بازگشت و به تدریس فقه و اصول و حکمت پرداخت. حاج ملا محمد هیدجی در آخر حاشیهی شرح منظومه نوشته است که حاج ملا هادی در سال 1212 هـ.ق در سبزوار به دنیا آمد… . او تمامی عمر خود را با کمال زهد و تقوا و صدق و صفا و بیآلایشی و نهایت عزت نفس گذرانید. و سرانجام در سال 1290 هـ.ق در 78 سالگی در زادگاه خود به دیدار حق شتافت.
از نکات خواندنی و شنیدنی دربارهی حاج ملا هادی سبزواری این است که سال به دنیا آمدن او (1212 هـ.ق) معادل حروف ابجدیِ «غریب»، میزان عمر او «78 سال» معادل حروف ابجدیِ «حکیم» و سال رحلت او (1290 هـ.ق) معادل حروف ابجدی عبارت «حکیمِ غریب» است.
از این فیلسوف بزرگ و حکیم بزرگ الهی حدود 23 مجلد اثر مکتوب بر جای مانده که تمامی آنها به زیور طبع آراسته شدهاند. از مهمترین آنها است:
اسرارالحکم؛ حاشیه بر اسفار ملاصدار؛ حاشیهی زبدةالاصولِ شیخ بهایی؛ حاشیهی شواهدالربّوبیهی ملاصداری شیرازی؛ حاشیهی مثنوی ملای رومی؛ حاشیهی مفتاح¬الغیب؛ دیوان شعر فارسی؛ شرح مثنوی ملای رومی؛ غررالفوائد (منظومهای است در حکمت و منظومه¬ی دیگری در منطق که هر دو در یک جا مستقلاً چاپ شده¬اند و به «منظومهی سبزواری» شهرت یافته است و سالهاست که این اثر ارزشمند در شمار کتابهای درسیِ دانشجویان علوم دینی و حکمت و فلسفهی اسلامی است)؛ هدایةالمسترشدین و ... .1
1. رواق اشراق (تذکره شاعران حوزوی), محمدعلی مجاهدی، جلد دو. صص 700-693
نمونه اشعار ملاهادی سبزواری در سایت شعر حوزه