سید اشرف الدین گیلانی با ابداع سبکی نو در قلمرو موضوعی شعر اعتراض و در عرصهی روزنامهنگاری که با رگههای روشنی از طنز فاخر همراه بود، پیش از آن که بمیرد، نام و یاد خود را در ادب پارسی و در نزد مردم آزاده و متدین و وطن دوست جاودانه ساخت.
در مورد سال تولد او و زادگاهش اختلاف قول وجود دارد. ابوالقاسم حالت، ماخالسکی، دایرة المعارف فارسی و لغتنامهی دهخدا سال ولادت سید را 1288 هـ.ق ثبت کردهاند؛ ولی آقای سرتیپپور سال 1287 را سال تولد او میداند. سید به تصریح خودش در قزوین به دنیا آمده است نه رشت:
بنده در قزوین به دنیا آمدم
چندی از بهر تماشا آمدم
دکتر باستانی پاریزی ، سید را پرورش یافتهی گیلان میداند و ابراهیم صفایی موطن سید را رشت میانگارد. سید بیش از شش ماه نداشت که پدرش را از دست داد و مادرش در کودکی او را به مکتب سپرد. سید علوم مقدماتی را در قزوین به پایان برد.
با آن که در تنگ دستی به سر میبرد سرانجام در سال 1300 هـ.ق برای تکمیل تحصیلات حوزویاش عازم عراق شد در شهر نجف و کربلا به فراگیری علوم دینی همت گماشت (1309 هـ.ق). سید در هجده سالگی به ایران بازگشت و پس از چهار سال اقامت در قزوین رهسپار تبریز شد تا با آزادیخواهان آذربایجان هم نوایی کند و به درس و بحث خود نیز ادامه دهد. او پنج سال هم در تبریز ماند و سپس عازم رشت شد در حالی که 28 ساله بود.
انتشار روزنامهی فکاهی «ملا نصرالدین» در سال 1324 هـ.ق که باب طبع آزادیخواهان بود؛ موجبات خشم محمدعلی میرزای ولیعهد را فراهم میساخت. این روزنامه سید را به شدت تحت تأثیر قرار داد و راه¬گشای او در شیوهی روزنامهنگاری شد.
او پس از آشنایی کامل با شیوهی نقدنویسی و طنزنگاریِ روزنامهی فکاهی ملا نصرالدین، به انتشار هفته¬نامه¬ی «نسیم شمال» در رشت پرداخت. بسیاری از صاحبنظران سال 1325 هـ.ق را سال انتشار این روزنامه دانستهاند، ولی دکتر اسماعیل رضوانی نظری جز این دارد.
این روزنامهی هفتگیِ چهاربرگی که این بیت معروف لسان الغیب حافظ شیرازی را بر پیشانی خود داشت:
خوش خبر باش ای نسیم شمال
که به ما میرسد زمان وصال
و قطع کوچکی داشت و در چاپخانهی عروةالوثقی به چاپ میرسید و آن را به چهارشاهی میفروختند؛ چنان مورد اقبال جامعهی آن روز قرار گرفت که عارف و عامی و توانگر و مفلس، تهیه ی هر شمارهی آن را بر خود لازم میدانستند.
پس از به توپ بسته شدن مجلس به دستور محمدعلی شاه در 23 جمادی¬الاولی 1326 هـ.ق، وضع مملکت دچار نابه¬سامانی بیشتری شد و دست نشاندگان سلطان مستبد قاجار از قبیل سردار افخم، برای سرکوبی آزادیخواهان به روشهای ددمنشانهای روی آوردند که عواقب زشتی به دنبال داشت. توقف انتشارروزنامههایی چون «نسیم شمال» یکی از این پیامدهای ناگوار اجتماعی و سیاسی این روش سرکوب گرانه بود.
پس از استقرار رژیم مشروطه و امنیت نسبی شهرها، سید به انتشار نسیم شمال ادامه داد و توانست خدمات شایان و ارزندهای در راه افزایش آگاهیهای سیاسی و اجتماعی مردم ارائه دهد.
سید دارای تخلصهای شعری گوناگونی بود: «اشرف»، «اشرف گیلانی»، «اشرف الدین»، «نسیم»، «نسیم شمال» «فقیر» و «هوپ هوپ». گاهی هم همانند علامه دهخدا از تخلص «دخو» بهره میگرفت.
او پس از عمری تلاش در راه استقلال و آزادی، سرانجام در 29 اسفند سال 1312 بدرود حیات گفت. علامهی قزوینی و برخی دیگر که سال 1342 هـ.ق (1302 هـ.ش) را سال درگذشت سید اشرف الدین گیلانی دانستهاند، به خطا رفتهاند.1
رواق اشراق (تذکره شاعران حوزوی), محمدعلی مجاهدی، جلد دو. صص 925-923
اشعار سیداشرف الدین گیلانی در سایت شعر حوزه